فضیلت و شرافت اخلاص

مرحوم نراقی در کتاب با ارزش معراج السعادت آورده است :

بدان که: اخلاص، مقامی است رفیع از مقامات مقربین، و منزلی است منیع از منازل راه دین. بلکه کبریت احمر و اکسیر اعظم است. هر که توفیق وصول به آن را یافت به مرتبه عظمی فایز گردید. و هر که مؤید بر تحصیل آن گردید، به موهبت کبری رسید.

چگونه چنین نباشد، و حال آنکه آن، سبب تکلیف بنی نوع انسان است.

چنان که حق - سبحانه و تعالی - می فرماید: «و ما امروا الا لیعبدوا الله مخلصین له الدین»

یعنی: «بندگان، مامور به اوامر الهیه نگردیدند، مگر به آن جهت که عبادت کنندخدای را در حالتی که خالص کننده باشند، از برای او دین را» . (1)

و لقای پروردگار، که غایت مقصود و منتهای مطلوب است، به آن بسته است.

همچنان که می فرماید:

«فمن کان یرجو لقاء ربه فلیعمل عملا صالحا و لا یشرک بعبادة ربه احدا»

یعنی: «هر که آرزوی ملاقات پروردگار خود داشته باشد» . پس باید عمل صالح به جا آورد. و درعبادت پروردگار خود، احدی را شریک نسازد» . (2)

و در بعضی از اخبار قدسیه وارد شده است که: «اخلاص، سری است از اسرار من، به ودیعت می گذارم آن را در دل هر یک از بندگان خود، که آن را دوست داشته باشم» . (3)

و از حضرت پیغمبر - صلی الله علیه و آله - مروی است که: «هیچ بنده ای نیست که چهل روز عملی را به اخلاص از برای خدا به جا آورد، مگر اینکه چشمه های حکمت از دل او بر زبانش جاری می گردد» . (4)

و فرمود که: «عمل را از برای خدا خالص کن، تا اندک آن، ترا کفایت کند» . (5)

و از حضرت امیر المؤمنین - علیه السلام - مروی است که: «چندان در قید بسیاری عمل مباشید. و در قید آن باشید که به درجه قبول برسد» . (6)

آری:

طاعت آن نیست که بر خاک نهی پیشانی    صدق پیش آر که اخلاص به پیشانی نیست

و فرمود: «خوشا به حال کسی که خالص گرداند عبادت و دعا را از برای خدا. و دل او مشغول نگردد به آنچه دو چشم او می بیند. و یاد خدا را فراموش نکند به واسطه آنچه گوشهای او می شنود. و دل او محزون نگردد به سبب آنچه خدا به دیگری عطافرموده» .

در حدیثی از امام صادق علیه السلام آمده است:

اگر کسی در تحصیل حدیث [و آشنایی به مآخذ آیین و اعتقادات دینی] منافع دنیوی را هدف خویش قرار دهد، حظ و بهره ای در آخرت عاید او نخواهد شد،

ولی اگر هدف او در فرا گرفتن سنت و حدیث [که خود از منابع اساسی شریعت اسلامی است] عبارت از خیر و نیک بختی اخروی و معنوی باشد، خداوند نیز خیر و سعادت دنیا و آخرت را به وی ارزانی خواهد کرد.

انسانی که خدا را مدنظر قرار داده است و عملی را بدون رضای او انجام نمی دهد و خلوص در زوایای قلب او رسوخ یافته و ملکه وجود او شده است، از دنیادوستی و ترجیح آن بر آخرت شدیدا پرهیز می کند؛ چرا که می داند دل بستگی و فریفتگی به دنیا با اخلاص او سر جنگ دارد و بدین جهت از دنیا اعراض می کند.

نمونه ای عالی از اخلاص

یکی از بهترین روش های تربیتی اخلاص، روش «الگویی» است. به این بیان که در نشان دادن ارزش های متعالی، مصداق های عملی و عینی آن ارزش ها را بشناسیم و سپس از روش و عمل آنها الهام بگیریم.

در فرهنگ اسلام و معارف دینی به این روش بهای فراوانی داده شده است و قرآن کریم نیز وجود پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را الگوی تمام عیار امت اسلام معرفی کرده و فرموده است: «البته شما را در اقتدا به رسول خدا خیر و سعادت بسیار است، برای آن کس که به ثواب در روز قیامت امیدوار باشد». (احزاب: 21)

نقل است، چند روز پیش از فوت مرحوم آیت اللّه بروجردی، عده ای خدمت ایشان می رسند، در حالی که آقا را خیلی ناراحت می بینند و آقا در چنین حالتی می گوید:

 خلاصه، عمر ما گذشت و ما رفتیم و نتوانستیم چیزی برای خود پیش بفرستیم و عمل با ارزشی انجام دهیم! یک نفر به ایشان گفت: آقا شما دیگر چرا؟ ما بیچاره ها باید این حرف ها را بزنیم، شما چرا؟

وقتی سخنش تمام شد، مرحوم بروجردی جمله ای گفت (که البته حدیث است) ایشان فرمود:

«خلّص العمل فانّ الناقد بصیرٌ بصیرٌ؛ عمل را باید خالص انجام دهید، زیرا که نقاد کننده عملْ بصیر و آگاه است.»

همه ما تصور می کنیم در تحصیل و تدریس و اعمال خویش نهایت اخلاص را دارا هستیم، ولی این تصوری بیش نیست. ازاین رو، باید خود را بیازماییم و این گونه است که تا حادثه ای پیش نیاید و اتفاقی نیفتد، متوجه نمی شویم و تا در کوره آزمایش و بلاها آبدیده نشویم، در جرگه مخلصان نخواهیم بود.

پی نوشت ها :

1. بینه، (سوره 98) آیه 5.

2. کهف، (سوره 18) آیه 110.

3. محجة البیضاء، ج 8، ص 125.

4. بحار الانوار، ج 70، ص 242، ح 10.

5. محجة البیضاء، ج 8، ص 126.

6. محجة البیضاء، ج 8، ص 126. و احیاء العلوم، ج 4، ص 322

تهیه و فرآوری : جواد دلاوری ، گروه حوزه علمیه تبیان