چهارشنبه سوري آييني تماما ايراني نيست

در آخرين سه شنبه هر سال مراسمي به نام چهارشنبه سوري برگزار مي شود. معمولا در توصيف اين جشن گفته مي شود كه رسمي است كهن كه به ايران باستان باز مي گردد اما در اين مقاله بخشي از اين ادعا زير سوال مي رود. به نكات زير توجه كنيد.

1- در آيين زرتشت و ايران كهن چهارشنبه نبوده است ! 

علت اينكه چهارشنبه سوري در ايران كهن و آيين زرتشت نبوده، بسيار ساده است چون در تقويم باستاني ايرانيان اصلا چهارشنبه و ايام هفته وجود نداشته است. تقويم ايران باستان شامل دوازده ماه سي روزه بوده و در سال كبيسه پنج روز به سال اضافه مي كردند. هر كدام از روزهاي ماه را نيز به نام يكي از فرشتگان نامگذاري كرده بودند. بنابراين اصلا چهارشنبه اي وجود نداشته و اساسا تقسيم بندي روزهاي ماه به هفته به بعد از ورود اسلام به ايران باز مي گردد. 

2- در ايران شب سوري بوده است : 

در كتاب تاريخ بخارا اشاره شده كه منصور بن نوح از شاهان ساماني در نيمه اول سده چهارم هجري جشني را برگزار مي كند كه موجب آتش سوزي در قصر او نيز مي شود: 

«..... و چون امير سديد منصور بن نوح به ملك بنشست اندر ماه شوال سال سيصد و پنجاه به جوي موليان، فرمود تا آن سراي ها را ديگر بار عمارت كردند و هر چه هلاك و ضايع شده بود بهتر از آن به حاصل كردند. آن گاه امير سديد به سراي بنشست و هنوز سال تمام نشده بود كه چون شب سوري چنانكه عادت قديم است، آتشي عظيم افروختند. پاره اي آتش به جست و سقف سراي در گرفت و ديگر باره جمله سراي بسوخت و امير سديد هم در شب به جوي موليان رفت .....»(‌تاريخ بخارا – تاليف ابوبكر محمد بن جعفر نرشخي به نقل از عصر ايران) 

آنچه از اين بخش برداشت مي شود اين است كه بطور يقين اين جشن در 350 هجري و در ماه شوال كه مصادف با پايان سال شمسي بوده توسط يكي از شاهان ساماني در بخارا و جوي موليان برگزار شده است و آنجا كه نگارنده به «عادت قديم است» اشاره مي كند مشخص مي شود كه اين جشن از سالها و بلكه سده هاي پيش در ايران رايج بوده است. اما هيچ اشاره اي به روز آن نشده، يعني شب چهار شنبه سوري. 

بنابراين چهارشنبه سوري ملقمه اي است از آيين "جشن سور " ايرانيان باستان + نحوست چهارشنبه در نزد اعراب + ترقه بازي چيني ها 

3- چهارشنبه براي اعراب نحس بوده است : 

در روزشماري قديم اعراب، چهار شنبه روز منحوس و نا مباركي شمرده مي شده است. لذا سعي مي كردند شب چهار شنبه را كه نحس و نا مبارك بوده را با جشن و سرور بگذرانند و در آن شب و روز دست از خريد و فروش و كسب و كار بكشند چرا كه اعتقاد داشتند به دليل نحسي چهار شنبه هر معامله و كسبي كه در آن شب و روز نيز انجام شود نامبارك خواهد بود، جاحظ در تاليف خود به چهار شنبه يا يوم الرباع اشاره ميكند و ميگويد: « وَ الاِربَعاء يَوم ضنك و نَحس »(به نقل از عصر ايران) 

همچنين منوچهري دامغاني نيز در يكي از اشعار خود به نحسي اين روز اشاره كرده و گفته : 

چهار شنبه كه روز بلاست باده بخور 

بسا تكين مي خور تا به عافيت گذرد 

4- زرتشتيان آتش را نمي پرستند : 

بر اساس تعليمات زرتشت آتش يكي از مخلوقات اهورا مزدا مي باشد و بر خلاف يك تصور نابجا تقديس آتش نه به دليل پرستش آن كه در واقع نوعي نشانه و اثر از روشنايي و حقيقت اهورا مزدا مي باشد و نقشي كنايه اي دارد. چنانچه فردوسي مي گويد:

نگويي كه آتش پرستان بَدند 

پرستندگان پاك يزدان بُدند 

5- ترقه بازي رسم چيني ها بوده است : 

سور در لغات به معناي جشن و سرور است. اما آنچه كه امروزه به عنوان چهارشنبه سوري برگذار مي شود و از انواع ترقه ها و وسايل خطرناك آتش بازي استفاده مي شود به هيچ وجه به سور و جشن ارتباطي ندارد و با رسوم كهن ايراني هم نسبتي ندارد. گزارشهاي تاريخي قبل از ميلاد مسيح نشان مي دهد كه ترقه بازي رسم چيني ها بوده كه با ورود غربي ها به اين معادله انواع وسايل ترقه بازي به شيوه نوين كه ازجذابيت و البته مخاطرات بيشتري برخوردار هستند ساخته شده است. اين بخش نيز امروزه به چهارشنبه سوري اضافه شده است. 

بنابراين چهارشنبه سوري ملقمه اي است از آيين "جشن سور " ايرانيان باستان + نحوست چهارشنبه در نزد اعراب + ترقه بازي چيني ها و در واقع آنچه كه امروزه در عمل از چهارشنبه سوري ديده مي شود بيشتر چهارشنبه سوزي است تا چهارشنبه سوري. 

منبع: خبرگزاري فارس